Tijdens het hoogtepunt van de kredietcrisis reed ik samen met een fotograaf naar het zuiden van Zweden. In die tijd was ik nog werkzaam als journalist in loondienst en die bewuste week had ik de kans om een cabrioversie van de Saab 9.3 te testen. Dat automerk stond toen op omvallen en er gingen geruchten dat het door een Chinees bedrijf zou worden overgenomen.

Zo kwamen we op het idee om deze auto in zijn eigen habitat te fotograferen en tegelijk een paar lokale Saabdealers te interviewen. Het was een aardig idee dat goed uitpakte, maar tegelijk waren het zinloze, verspillende autokilometers want we hadden dit nieuwe model ook kunnen fotograferen voor een Zweeds restaurant in eigen land of in een woonwijk met Scandinavisch ogen houten huizen.

Tijdens die lange rit hadden we alle tijd om te filosoferen over fossiele brandstoffen en de opwarming van de aarde. Toen, meer dan tien jaar geleden, kwamen we tot de slotsom dat de benodigde gedragsverandering alleen te bereiken zou zijn met het opofferen van democratische verworvenheden als bewegingsvrijheid en privacy. Je zou ook kunnen zeggen dat we toen al beseften dat effectief klimaatbeleid vanzelf zou leiden tot een soort groene semi-dictatuur.

Dat was geen waardeoordeel, slechts een simpele vaststelling. Mede daarom concludeerden we dat een dergelijk radicaal beleid niet uitvoerbaar zou zijn, omdat in een parlementaire democratie niemand een dusdanige inperking van burgerrechten en vrijheden zou accepteren. Je kunt opperen om elke burger een soort CO2-quotum te geven, maar de uitvoering vraagt om een fijnmazig controleapparaat dat elke aankoop en elke gereden kilometer registreert en analyseert.

Wat tijdens die rit naar Zweden nog een onmogelijkheid leek, is inmiddels op sommige plaatsen een bijna alledaagse realiteit. Als de pandemie iets heeft laten zien, dan is het wel hoe verrassend eenvoudig een parlementaire democratie kan worden omgebogen tot een repressieve controlemaatschappij die ingrijpt in individuele keuzes en vrijheden.

De geschiedenis moet nog uitwijzen of de genomen overheidsmaatregelen om het coronavirus te bestrijden verstandig waren of overtrokken. Pas met terugwerkende kracht kunnen we vaststellen of het middel wellicht erger was dan de kwaal, juist omdat het zoveel aspecten van het maatschappelijk leven raakt. Maar nu al zie je hoe verleidelijk en bedwelmend macht kan zijn voor alleszins redelijke, democratisch gekozen politici en hoe snel consensus wordt ingeruild voor controle en staatsdwang. Wat er nu gebeurt in landen als Australië en Canada, maar ook dichterbij in Frankrijk, Oostenrijk en Griekenland, had ik tot voor kort niet voor mogelijk gehouden. Dit kan een tijdelijke noodsituatie zijn, maar ook een proeftuin voor politici die even hebben mogen proeven van macht zonder inspraak of tegenspraak.

De auteur is publicist. Voor eerdere columns zie rd.nl/hormann. Reageren? hormann@refdag.nl